De grote klap in het sociale domein is nu gekomen. Wat gaan gemeenten ermee doen?

De coalitieakkoorden van de gemeenten zijn nu bekend, de colleges van B&W zijn voor de vakantie gevormd. Wat opvalt in de coalitieakkoorden die Binnenlands Bestuur heeft verzameld, is dat de meeste gemeenten nu echt tekort komen op de budgetten in het sociale domein.

De decentralisaties hebben per 1 januari 2015 plaatsgevonden. Het was toen al bekend dat er 15% zou worden bezuinigd op jeugdhulp en 25% op de voormalige AWBZ functie begeleiding.

De decentralisaties gingen gepaard met een overheveling van enorme budgetten, waarmee het kon gebeurend dat bijvoorbeeld een kleine gemeente eerst € 500.000 te besteden had voor de Wmo en vanaf 2015 ineens € 5.000.000 voor het hele sociale domein. Het tienvoudige dus!

Dat er bezuinigd zou worden dat was dus bekend en ook was bekend dat dat bereikt moest gaan worden met een andere manier van werken, de transformatie. In de eerste twee jaar werd er door het Rijk nog fasegewijs bezuinigd en de gemeenten hadden het nog heel druk met het organiseren en implementeren van de nieuwe taken. Niet met een nieuwe werkwijze. In 2017 ging een aantal gemeenten van start met datgene wat ze hadden opgeschreven in hun beleidsplannen sociaal domein: Bij de beoordeling van een ondersteuningsvraag dient eerst te worden gekeken naar de eigen kracht van de aanvrager, dan naar het sociale netwerk, vervolgens of welzijnsvoorzieningen een oplossing kunnen bieden en pas in laatste instantie zouden de dure en specialistische individuele voorzieningen worden verstrekt. In de praktijk werden echter nog veel individuele voorzieningen verstrekt en wisten zowel beleidsmakers als consulenten niet goed hoe ze zouden moeten omgaan met welzijnsvoorzieningen als alternatief voor individuele voorzieningen.

Nu is dan toch de grote klap gekomen. De bezuinigingen worden nu volgens afspraak helemaal doorgevoerd en het Rijk houdt het hand op de knip, al zijn er hier en daar nog wat compensatie- en innovatiefondsen beschikbaar. Uit de coalitieakkoorden blijkt dat een aantal gemeenten echt wil gaan werken aan de transformatie-opdracht, andere gemeenten hebben nog niet duidelijk genoemd hoe ze het willen aanpakken. Het meest succes hebben die gemeenten die gewoon met de aanpak van ondersteuningsvragen met behulp van gezond verstand aan de slag gaan. Goede voorbeelden hiervan zijn de doorbraakprojecten van de gemeente Weert en de Village Deal waarmee verschillende gemeenten aan de slag zijn gegaan. Zelf ben ik betrokken geweest bij de Village Deal van de gemeente Stein. Daar heb ik gezien dat gewoon praktisch en met gezond verstand werken vanuit de leefwereld van de klant heel veel geld oplevert dat anders aan individuele voorzieningen was besteed. Bijvoorbeeld het kunnen verminderen van uren begeleiding door met name financiële zorgen van multiprobleemgezinnen te verminderen of weg te nemen. Of een huisuitzetting te voorkomen door het met een klein budget opknappen van de verwilderde tuin. Dat is waar we naartoe moeten en kunnen: Mensen gelukkiger maken door werken met gezond verstand. Hiermee kan de echte transformatie inclusief bezuinigingen worden bereikt. Een win-win voor alle partijen!

Wat is daarvoor nodig:

• Weg met het systeem- en procesdenken. Ga het gesprek met de mensen om wie het gaat en vraag wat zij in hun leven nodig hebben voordat je beleid maakt.
• Goed contact tussen beleid en uitvoering: Samen met de consulenten de vertaling maken van beleid naar uitvoering en vragen wat er werkt in de praktijk. Tegelijkertijd wordt de consulenten duidelijk wat de gemeente bedoelt met de transformatie.
• Een mix van ervaren consulenten en nieuwe consulenten, juist zonder gemeentelijke werkervaring. Zij zijn in staat om van buiten naar binnen te kijken en komen met frisse en onorthodoxe ideeën. Laat die ideeën toe, zij kunnen helpen om de transformatie-opdracht en de bezuinigingen tot een succes te maken!